Zarzut nieprawidłowego wskazania RRSO a wyroki TSUE z dnia 13 lutego 2025 r., C-472/23 oraz z dnia 23 stycznia 2025 r., C-677/23
Banki twierdzą, w wyroku z 13 lutego 2025 r., C-472/23 TSUE wyłączył możliwość stosowania sankcji kredytu darmowego z art. 45 ust. 1 u.k.k., gdy w umowie kredytu konsumenckiego błędnie wskazano RRSO. Z tym stanowiskiem zdecydowanie się nie zgadzamy.
TSUE w ww. orzeczeniu orzekł, iż:
art. 10 ust. 2 lit. g) dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że okoliczność, iż w umowie o kredyt wskazano RRSO, które okazuje się zawyżone ze względu na to, że niektóre warunki tej umowy zostały następnie uznane za nieuczciwe w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, a tym samym za niewiążące dla konsumenta, nie stanowi sama w sobie naruszenia obowiązku informacyjnego ustanowionego w tym przepisie dyrektywy 2008/48.
Wyroków TSUE nie można interpretować wybiórczo – trzeba brać pod uwagę całą argumentację Trybunału. Z powyższego orzeczenia wynika, iż nie można wywodzić naruszenia obowiązku informacyjnego w zakresie RRSO automatycznie jako skutku wyeliminowania z umowy klauzul abuzywnych.
TSUE odniósł się do nieprawidłowego określenia RRSO ze względu na nieuczciwość warunku umownego wynikającą z dyrektywy 93/13, która w polskim porządku prawnym została transponowana w ramach art. 385[1] i nast. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny; Rozważania Trybunału dotyczą więc wyłącznie tzw. „klauzul abuzywnych”, podczas gdy w sprawach o sankcję kredytu darmowego powołujemy się na błędy w zakresie RRSO m.in. z uwagi na naruszenie przez bank przepisów u.k.k., tj. art. 30 ust. 1 pkt. 6 i 7 w związku z art. 5 ust. 6,8,10 i 12 u.k.k.
Art. 10 ust. 2 lit. g dyrektywy 2008/48 stanowi, że umowy o kredyt konsumencki powinny zawierać w szczególności:
rzeczywistą roczną stopę oprocentowania i całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta, obliczone w chwili zawierania umowy o kredyt; podawane są wszystkie założenia przyjęte do obliczenia tej stopy.
Zapisy ww. dyrektywy implementowane są do polskiego porządku prawnego przez przepisy u.k.k., w tym w ramach art. 30 ust. 1 pkt 7 u.k.k., zgodnie z którym umowa o kredyt konsumenckim zawiera:
rzeczywistą roczną stopę oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta ustaloną w dniu zawarcia umowy o kredyt konsumencki wraz z podaniem wszystkich założeń przyjętych do jej obliczenia.
Zgodnie z art. 23 dyrektywy 2008/48:
Państwa członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych zgodnie z niniejszą dyrektywą i podejmują wszelkie niezbędne działania w celu zapewnienia stosowania tych sankcji. Przewidziane sankcje muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.
Polski ustawodawca zrealizował ten przepis w art. 45 ust. 1 u.k.k., wprowadzając sankcję kredytu darmowego jako narzędzie ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami instytucji finansowych, w tym banków.
Dyrektywy unijne w stosunkach pomiędzy jednostkami – czyli również między bankiem a konsumentem – nie mają zastosowania bezpośredniego[1]. Dopiero implementacja postanowień dyrektywy do porządku krajowego może stanowić podstawę jej zastosowania w jednostkowej sprawie cywilnej. Skoro natomiast dyrektywa 2008/48 pozostawia państwom członkowskim swobodę w wyborze sankcji za jej naruszenie, określając wyłącznie warunki, jakim ma ona odpowiadać (skuteczność, proporcjonalność, odstraszanie), to na gruncie zarzutów stawianych przez konsumentów w sprawach sankcji kredytu darmowego naruszenie przez bank u.k.k. może odbywać się wyłącznie przez pryzmat art. 45 u.k.k., ponieważ zagadnienie sankcji kredytu darmowego nie jest regulowane przez prawo wspólnotowe.
Trybunał odniósł się zatem wyłącznie do szeroko rozumianego obowiązku informacyjnego, a nie do sytuacji, gdy instytucja finansowa popełnia błąd przy obliczeniach i narusza art. 30 ust. 1 pkt 7 u.k.k., np. z uwagi na nieprawidłowość dokonanych obliczeń.
Prawidłowa wykładnia omawianego wyroku TSUE powinna zatem prowadzić do wniosku, że stwierdzenie abuzywności postanowień regulujących uprawnienie kredytodawcy do pobierania odsetek od „kredytowanych” kosztów kredytu nie może stanowić samoistnej podstawy do uznania, iż wobec kredytobiorcy naruszono szeroko rozumiany obowiązek informacyjny w świetle dyrektywy 2008/48. Przepisy krajowe (na gruncie polskim u.k.k.) regulują przy tym zagadnienie sankcji za określone naruszenia inkorporowanej dyrektywy, a art. 30 ust. 1 pkt 7 u.k.k. jasno stanowi, że umowa kredytu konsumenckiego powinna zawierać prawidłowo wskazane RRSO.
Sankcja kredytu darmowego oraz kwestia skutków abuzywności określonych postanowień umowy są regulowane przez odrębne przepisy, zamieszczone w osobnych ustawach. Orzeczenia TSUE z dnia 13 lutego 2025 r. nie można intepretować bez wyraźnego uwzględnienia tego rozróżnienia.
Błędne wskazanie RRSO w oparciu o art. 30 ust.1 pkt 7 u.k.k. i skorzystanie przez konsumenta z sankcji kredytu darmowego na podstawie art. 45 ust. 1 u.k.k. stanowi odrębny i samoistny zarzut oraz konsekwencję jego podniesienia, występujący obok zarzutu abuzywności klauzul umownych i związanego z nim naruszenia przez kredytodawcę obowiązku informacyjnego.
Przy analizie omawianego wyroku bardzo istotne jest zwrócenie uwagi na przedmiot zagadnień prawnych, które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia Trybunału. Zgodnie z pkt 20 wyroku:
Sąd odsyłający stawia pytania dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, poprzez dwa pierwsze pytania zmierza zasadniczo on do ustalenia, czy art. 10 ust. 2 lit. g) i k) dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że sytuacja rozpatrywana w zawisłej przed nim sprawie rzeczywiście stanowi uchybienie obowiązkowi informacyjnemu ciążącemu na banku na podstawie tego przepisu. Sąd odsyłający jest bowiem zdania, że warunek umowy o kredyt konsumencki, który umożliwia kredytodawcy otrzymywanie odsetek nie tylko od faktycznie wypłaconej kwoty kredytu, lecz również od kosztów kredytu, do zapłaty których konsument jest zobowiązany, stanowi nieuczciwy warunek w rozumieniu dyrektywy 93/13. Ponieważ zgodnie z art. 6 ust. 1 tej dyrektywy i z art. 3851 kodeksu cywilnego w brzmieniu mającym zastosowanie w postępowaniu głównym taki warunek nie wiąże konsumenta, nie należy go uwzględniać przy obliczaniu RRSO, w związku z czym RRSO wskazane w spornej umowie było nieprawidłowe, ponieważ było zbyt wysokie, gdyż zostało obliczone z założeniem, że odsetki powinny być również obliczane od kosztów kredytu obciążających konsumenta.
Trybunał nie oceniał wprost dopuszczalności pobierania odsetek od „kredytowanych” kosztów, lecz wpływ zastosowania sankcji z art. 385[1] k.c. na obowiązek informacyjny określone u.k.k. oraz dyrektywy 2008/48. Trybunał nie odpowiedział więc na pytanie, czy pobieranie odsetek od „kredytowanych” kosztów jest dopuszczalne, ale czy uznanie, iż postanowienia umowy uprawniające kredytodawcę do pobierania odsetek od „kredytowanych” kosztów stanowią postanowienia abuzywne (w związku z czym nie wiążą konsumenta), co doprowadziło do błędnego określenia RRSO, stanowi naruszenie obowiązku informacyjnego na gruncie u.k.k. oraz dyrektywy 2008/48. Trybunał ocenił zatem skutek sankcji jednego reżimu prawnego (art.385[1] k.c. i dyrektywy 93/13) dla wypełnienia obowiązku informacyjnego wynikającego z innego reżimu prawnego (u.k.k. oraz dyrektywy 2008/48).
Zakaz pobierania odsetek od „kredytowanych” kosztów może wynikać nie tylko z art. 385[1] k.c., ale też z naruszeń ustawy o kredycie konsumenckim. Uznanie, iż takie postanowienia stanowią klauzule niedozwolone i przyjęcie, że kredytodawca nie może pobierać odsetek od „kredytowanych” kosztów przedkłada się na prawidłowość pozostałych informacji przekazanych przez kredytodawcę zgodnie z art. 30 ust. 1 u.k.k., tj.:
na gruncie ust. 7 – prowadzi do błędnego określenia całkowitej kwoty do zapłaty,
na gruncie ust. 9 – prowadzi do błędnego określenia terminów i zasady płatności odsetek oraz wszelkich innych kosztów kredytu,
na gruncie ust. 10 – prowadzi do błędnego określenia informacji o innych kosztach kredytu.
Warto podkreślić, że zakaz pobierania odsetek od „kredytowanych” kosztów nie zawsze musi opierać się na naruszeniu u.k.k. – takie postanowienia mogą być także uznane za niedozwolone w świetle art. 385[1] k.c. Skutki zastosowania sankcji z przepisów u.k.k. (art. 45 ust. 1 u.k.k.) oraz z przepisów k.c. (art. 385[1] § 1 i 2 k.c.) są przy tym bardzo podobne, skoro:
w przypadku skorzystania przez konsumenta z sankcji kredytu darmowego zwraca on kredyt wyłącznie w zakresie udostępnionego kapitału,
w przypadku uznania, że postanowienia uprawniające kredytodawcę do pobierania odsetek od „kredytowanych” kosztów stanowią postanowienia niedozwolone należy zbadać, czy umowa może dalej obowiązywać po eliminacji postanowień niedozwolonych. W razie odpowiedzi twierdzącej, kredytodawca nie jest uprawniony do żądania zapłaty przez konsumenta „kredytowanych” kosztów i pobierania od nich odsetek.
W drugim istotnym wyroku TSUE, mianowicie w wyroku z dnia 23 stycznia 2025 r., C-677/23 Trybunał wskazał, iż:
Art. 10 ust. 2 lit. g dyrektywy 2008/48 w sprawie umów o kredyt konsumencki, zmienionej dyrektywą 2011/90, należy interpretować w ten sposób, że założenia przyjęte do obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO) muszą być wyraźnie wskazane w umowie o kredyt i nie wystarczy w tym względzie, aby konsument mógł je sam zidentyfikować, analizując warunki tej umowy.
TSUE wskazał, że informacja o RRSO jest kluczowa, bo pozwala konsumentowi ocenić, jakie faktycznie zobowiązanie na nim spoczywa. Pozbawienie kredytobiorcy możliwości zweryfikowania tego parametru (poprzez niewskazanie w sposób jasny, wyraźny i zrozumiały założeń przyjętych do jego ustalenia) stanowi naruszenie zasługujące na opatrzenie sankcją w postaci pozbawienia kredytodawcy kosztów i odsetek pozostających w związku z kredytem.
Zarzuty podnoszone przez Nas w sprawach Naszych Klientów przeciwko instytucjom finansowym pozostają zatem w pełni aktualne. Nowe orzecznictwo TSUE wcale nie zamyka drogi do korzystania z sankcji kredytu darmowego. Wręcz przeciwnie – pokazuje, że obowiązki informacyjne profesjonalistów muszą być realizowane w sposób maksymalnie jasny i przejrzysty.
[1] Wyrok TSUE ws. o sygn. C-91/92