Pobieranie odsetek od kosztów kredytu.

Jednym z głównych zarzutów jakie podnosimy w pozwach w sprawach o SKD jest pobieranie odsetek od kwoty innej niż kwota kredytu wypłacona konsumentowi.

W ramach umowy kredytu konsumenckiego kredytodawca zobowiązuje się do udostępnienia na rzecz kredytobiorcy określonej kwoty kapitału. Przede wszystkim kredytodawca zobowiązany jest do udostępnienia, czyli do oddania do dyspozycji kredytobiorcy na czas określony w umowie, środków pieniężnych.

W wyroku z dnia 4 listopada 2011 r.  ws. o sygn. I CSK 46/11 Sąd Najwyższy wskazał, że odsetki od udzielonego kredytu są elementem składowym świadczenia głównego stron umowy kredytu, stanowią bowiem z jednej strony cenę płaconą przez kredytobiorcę za korzystanie z oddanych mu do dyspozycji środków finansowych banku, z drugiej zaś strony wynagrodzenie pobierane przez bank za udostępnienie kredytobiorcy tych środków.[1] Oprocentowanie kredytu stanowi więc jego cenę, tj. kwotę jaką powinien zapłacić kredytobiorca za możliwość korzystania ze środków kredytowych otrzymanych od banku.

Wyjaśniając problematykę pobierania odsetek od skredytowanych kosztów kredytu, konieczne jest odwołanie się do definicji podstawowych pojęć związanych z kredytem konsumenckim zawartych w ustawie o kredycie konsumenckim (u.k.k.).

• Całkowita kwota kredytu – Kwota faktycznie udostępniona konsumentowi. Nie obejmuje żadnych kwot, których przeznaczeniem jest wywiązanie się ze zobowiązań podjętych w ramach odnośnej umowy o kredyt, takich jak koszty administracyjne, odsetki, opłata za udzielenie kredytu czy wszelkie inne typy kosztów, które musi ponieść konsument[2]

• Całkowity koszt kredytu – wszystkie koszty kredytu, tj. odsetki, prowizje, podatki oraz wszelkie inne opłaty, jakie konsument jest zobowiązany ponieść w zw. z umową o kredyt.

• Całkowita kwota do zapłaty - suma całkowitej kwoty kredytu i całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta.

Odsetki za korzystanie z kapitału zostały zaliczone przez ustawodawcę w art. 5 ust 6 u.k.k. do kosztów kredytu, a więc do tej samej kategorii co opłaty i prowizje.

Dokonanie rozróżnienia na „prowizję” oraz „odsetki” jako składowe całkowitego kosztu kredytu wyraźnie wskazuje, że intencją ustawodawcy było zaznaczenie różnic pomiędzy istotą obydwu kosztów. Jednakże odsetki za korzystanie z kapitału zostały zaliczone przez ustawodawcę w art. 5 ust 6 u.k.k. do kosztów kredytu, a więc do tej samej kategorii co opłaty i prowizje [3]. 

Odsetki mają za zadanie rekompensować kredytodawcy korzystanie przez kredytobiorcę z jego kapitału, stanowić wynagrodzenie za udostępnienie środków, a prowizja ma stanowić wynagrodzenie za dokonanie czynności prawnej (zawarcie umowy kredytu). Pobieranie odsetek od kosztów kredytu stanowi więc  „pobieranie wynagrodzenia od wynagrodzenia”.

Art. 5 ust. 10.k.k. stanowi, że stopa oprocentowania kredytu, to stopa oprocentowania wyrażona jako stałe lub zmienne oprocentowanie stosowane do wypłaconej kwoty – ustawodawca jednoznacznie przesądził więc, że niedopuszczalne jest oprocentowanie kwoty innej niż kwota rzeczywiście wypłacona kredytobiorcy. Skoro natomiast w zakres całkowitego kosztu kredytu wchodzą m.in. odsetki i prowizja, a zgodnie z art. 5 ust. 10 u.k.k. oprocentowanie jest stosowane do wypłaconej kwoty kredytu, to prowizja jako „koszt” (na gruncie art. 5 ust. 6 u.k.k.) nie może podlegać oprocentowaniu.

Powyższe prowadzi zwykle do nieprawidłowego określenia przez bank stopy oprocentowania i RRSO, co stanowi kolejny zarzut podnoszony w pozwach.

Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 lutego 2017 r. w sprawie o sygn. VI ACa 560/16[4], wskazał, że na tle art. 5 pkt 7 u.k.k. „całkowita kwota kredytu" oznacza środki faktycznie udostępnione konsumentowi, a zatem konsument jest zobowiązany do uiszczenia odsetek naliczanych tylko od środków faktycznie udostępnionych na jego rzecz, a więc od „całkowitej kwoty kredytu". Brak więc podstaw do obciążania konsumenta odsetkami od kosztów kredytu, nawet w przypadku udzielenia kredytu w celu sfinansowania tych kosztów.

Udostępnienie środków sprowadza się do umożliwienia kredytobiorcy dysponowania tą kwotą w sposób określony w umowie[5].  Kredytowane koszty nie mogą być uznane za kwoty udostępnione konsumentowi[6]. Koszty kredytu, takie jak prowizja, opłata przygotowawcza, czy ubezpieczenie nie zawierają się w pojęciu „udostępniony kredyt” [7]. W przypadku umowy kredytu konsumenckiego do przysporzenia w majątku kredytobiorcy dochodzi z momentem uruchomienia tych środków, a kredytowane koszty nie wchodzą do majątku kredytobiorcy, skoro pokrycie kosztów (które są kredytowane) pozwala dysponować (uruchomić) kredyt konsumencki.[8] Nie ulega zatem wątpliwości, iż kredytobiorca nie może dysponować środkami, które nigdy nie zostały mu udostępnione i które zostały „automatycznie” zaliczone na poczet kosztów okołokredytowych [9]. W ramach kredytu konsumenckiego ze środkami, którymi konsument może rzeczywiście dysponować, mamy do czynienia wyłącznie w zakresie środków, które konsumentowi przekazano, a nie „potrącono” przed wypłatą kredytu konsumenckiego.  

Pobieranie (naliczanie) odsetek od kwot, które nigdy nie zostały konsumentowi udostępnione prowadzi do kuriozalnej sytuacji, w której bank w pierwszej kolejności „pożycza” konsumentowi środki na pokrycie swojego wynagrodzenia (a środkami tymi kredytobiorca nigdy faktycznie nie dysponuje), a następnie pobiera od nich odsetki uzyskując dodatkowe wynagrodzenie. Zabieg taki na gruncie u.k.k. należy uznać za niedopuszczalny.

Gdyby ustawodawca dopuszczał pobieranie odsetek od „kredytowanych kosztów” to byłyby one wliczane do całkowitej kwoty kredytu. Skoro podstawą oprocentowania (naliczania odsetek) jest kwota stanowiąca całkowitą kwotę kredytu (do której nie wlicza się prowizji i innych kredytowanych kosztów), a całkowity koszt kredytu to odsetki + prowizja i inne opłaty około kredytowe, to w całkowitym koszcie kredytu nie można uwzględniać odsetek, które nie zostały obliczone od całkowitej kwoty kredytu.

W przypadku gdy kredytodawca oblicza odsetki nie od kwoty stanowiącej całkowitą kwotę kredytu (tj. kwoty kredytu „udostępnionej” i „wypłaconej”), ale od kwoty stanowiącej całkowitą kwotę kredytu + kredytowane koszty, to dochodzi do sytuacji, w której całkowity koszt kredytu w zakresie odsetek jest obliczany od kwoty, która konsumentowi nie została nigdy wypłacona (udostępniona). Rozwiązanie takie jest wprost sprzeczne z uregulowaniami u.k.k., które dopuszczają pobieranie odsetek wyłącznie od kwoty stanowiącej całkowitą kwotę kredytu.

Należy zwrócić uwagę, że zagadnienie możliwości „kredytowania kosztów” a ich „oprocentowania to dwa odrębne zagadnienia”.

Zasadniczo nie istnieje zakaz pobrania od konsumenta jednorazowej kwoty na pokrycie kosztów kredytu, jednak w istocie spłacane są okresowo wraz z kolejnymi ratami zobowiązania kredytowego. Obowiązek zapłaty kosztów kredytu powstaje w momencie zawarcia umowy i stanowi koszt rozłożony w czasie [10].

W orzecznictwie dopuszcza się aby kredytobiorca odpowiednią część kosztów spłacał z każdą ratą kredytu zgodnie z harmonogramem, z tym zastrzeżeniem, że odsetki kapitałowe mogą być naliczane tylko od kwoty udostępnionej kredytobiorcy[11].

Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Toruniu z 25.02.2022 r. w sprawie o sygn. VIII Ca 169/22 [12]

Sąd Okręgowy podzielił argumentację pozwanego, zgodnie z którą od prowizji i innych kosztów pożyczki kredytodawca przy kredycie konsumenckim nie może naliczać odsetek, nawet jeśli je kredytuje.

Na uwagę zasługują również argumenty przedstawione przez Sąd Rejonowy w Gdyni w wyroku z 10.05.2024 r. w sprawie o sygn. I C 620/22[13], gdzie wskazano:

Na marginesie warto jednak poczynić uwagę, że używanie przez Sąd pojęcia "skredytowane koszty kredytu/pożyczki" służy jedynie uproszczeniu argumentacji, gdyż tak ujęte są w umowie pożyczki. W istocie bowiem do żadnego kredytowania kosztów nie dochodzi. Koszty te wymagalne są z każdą kolejną ratą zobowiązania kredytowego. A zatem nic w zakresie kosztów powód nie pożyczył. Najlepiej obrazuje tę sytuację pobieranie składki ubezpieczeniowej. Koresponduje to z art. 49 u.k.k. gdzie wskazano, że w przypadku spłaty całości kredytu przed terminem określonym w umowie, całkowity koszt kredytu ulega obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą (ust. 1). W przypadku spłaty części kredytu przed terminem określonym w umowie, ust. 1 stosuje się odpowiednio (ust. 2).

Innymi słowy jeżeli konsument zechciałby spłacić umowę przed terminem zobowiązany jest do zapłaty jedynie bieżącej raty odsetkowej i pozostałego do spłaty kapitału. Nie zalicza się do niego kosztów pożyczki - wówczas stają się nienależne co jest oczywiste. Konsument, który nie uiścił np. prowizji z góry (wówczas proporcjonalnie byłaby zwrócona) nie musi uiścić jej w całości, aby była mowa o całkowitym zamknięciu zobowiązania. Za ratę kolejną, przewidzianą harmonogramem spłaty, części kosztów po prostu nie uiszcza.

W takich sytuacjach więc, w istocie banki „rozkładają na raty” omawiane koszty. Brak jednak zwykle podstaw umownych oraz ustawowych do oprocentowania tych kwot i czerpania przez banki dodatkowego zysku.

Praktyka pobierania odsetek od kosztów kredytu w świetle przepisów u.k.k. jest niedopuszczalna. Potwierdza to również coraz liczniejsze orzecznictwo sądów powszechnych. Konsekwencją takich działań jest zniekształcenie rzeczywistego kosztu kredytu, błędne wyliczenie RRSO i naruszenie praw konsumenta.

[1] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2011 r.  ws. o sygn. I CSK 46/11 (OSNC-ZD 2013/1/4)

[2] orzeczenie TSUE z dnia 26 kwietnia 2016 r. sygn. C‑377/14,

[3] Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 08.11.2024 r. w sprawie o sygn. V Ca 3480/23 (dostęp na stronie  https://orzeczenia.ms.gov.pl/), Wyrok Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 13 kwietnia 2023 r., I C 518/22 (dostęp na stronie  https://orzeczenia.ms.gov.pl/),

[4] wyrok SA w Warszawie z 15.02.2017 r., VI ACa 560/16, LEX nr 2279527.

[5] B. Smykla [w:] Prawo bankowe. Komentarz, red. A. Mikos-Sitek, P. Zapadka, Warszawa 2022, art. 69.

[6] Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 lutego 2024 r., V Ca 3268/23 (LEX nr 3709915), Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 06.06.2024 r. w sprawie o sygn. V Ca 1495/23   (dostęp na stronie  https://orzeczenia.ms.gov.pl/), Wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z 05.12.2024 r. w sprawie o sygn. I C 890/24 23   (dostęp na stronie  https://orzeczenia.ms.gov.pl/), Wyrok Sądu Rejonowego we Włocławku z 29.02.2024 r. w sprawie o sygn.I C 1513/23 upr (niepubl), Wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z 10.10.2022 r. w sprawie o sygn. XIV C 849/21 (dostęp na stronie  https://orzeczenia.ms.gov.pl/),

[7] Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 07.08.2024 r. w sprawie o sygn. V Ca 1992/23 (dostęp na stronie  https://orzeczenia.ms.gov.pl/), Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 09.08.2024 r. w sprawie o sygn. V Ca 213/24 (dostęp na stronie  https://orzeczenia.ms.gov.pl/), Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 02.07.2024 r. w sprawie o sygn. V Ca 1078/23 (dostęp na stronie  https://orzeczenia.ms.gov.pl/),

[8] Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z 16.05.2024 r. w sprawie o sygn.  XVI Ca 648/23 (niepubl) , Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 października 2017 r. w sprawie o sygn. akt VII ACa 879/17 LEX nr 2471048.

[9] Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 11.07.2024 r. w sprawie o sygn. V Ca 1975/23 (dostęp na stronie  https://orzeczenia.ms.gov.pl/)

[10] Wyrok Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 6 lipca 2022 r. I 1 C 64/2022, LEX nr 3580501.

[11] Wyrok Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z 06.06.2024 r.  ws. o sygn. XIV C 920/23 (dostęp: https://orzeczenia.ms.gov.pl:)

[12] Wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z 25.05.2022 r., VIII Ca 169/22, LEX nr 3369969.

[13] Wyrok SR w Gdyni z 10.05.2024 r., I C 620/22, LEX nr 3751365